" Η εκκλησιά της Παναγιάς του Μεσαναγρού μετά την ανασκαφή"(Μέρος 2ο)

Συνοπτικά διατυπώνουμε τα όσα ήρθαν στο φως μετά την έρευνα αυτή.
Στο χώρο αυτό που ήταν προφανώς κοιμητηριακός και σε χρήση ήδη από τον 5ο αιώνα μ.Χ. μέχρι το 1950 , όπως προκύπτει από το μεγάλο αριθμό τάφων που αποκαλύφθηκαν στο νότιο και δυτικό τμήμα της αυλής , κτίστηκαν διαδοχικά τρεις εκκλησίες. Προς διευκόλυνση τις ορίζουμε ως Βασιλική Α, βασιλική Β και η σημερινή εκκλησία της Παναγίας με λείψανα τοιχογραφιών του 13ου αιώνα . Από το κτίσμα του 5ου αιώνα που συμπεραίνουμε ότι ήταν τρίκλητη βασιλική, ξυλόστεγη και κεραμοσκέπαστη , με νάρθηκα , σώζεται η τετράπλευρη εξωτερικά αψίδα με βαθμίδες από το σύνθρονο , όπου καθόντουσαν οι λειτουργούντες ,τα αρχιτεκτονικά μέλη που προαναφέραμε και τα οποία ενσωματώθηκαν στην τοιχοποιία της μεταγενέστερης εκκλησίας , καθώς και τμήματα του ψηφιδωτού δαπέδου. Συμπλεκόμενοι κύκλοι που σχηματίζουν τετράφυλλα και συνεχόμενες φολίδες αποτεολύν το διάκοσμο των ψηφιδωτών , τα οποία όμως καταστράφηκαν με την διάνοιξη των τάφων. Αυτή η βασιλική πιθανότατα να καταστράφηκε στα μέσα του 6ου αιώνα με το σεισμό του 553μ.Χ. ,στην ίδια θέση κτίστηκε μια δεύτερη μικροτέρων διαστάσεων , από την οποία διατηρείται τμήμα μικρότερης αψίδας Ιερού. Το δάπεδο του νάρθηκα ήταν πιο ευτελή κατασκευή φτιαγμένο με θραύσματα κεραμιδιών μπηγμένα κάθετα στο χώμα. Μια μικρή πέτρινη σκάλα οδηγούσε από το νάρθηκα στην αυλή , ενώ λιθόστρωτος δρόμος περνούσε στα δυτικά της εκκλησίας με κατεύθυνση από Β προς Ν. Στο ανατολικό τμήμα βρέθηκαν πολλά θεμέλια οικιών του παλαιότερου οικισμού , ενώ το βάρειο κλίτος της βασιλικής δεν έχει ερευνηθεί ολοκληρωτικά ακόμη , διότι το μεγαλύτερο τμήμα του βρίσκεται κάτω από το σημερινό δρόμο.
Αρκετά αξιόλογα είναι και τα κινητά ευρήματα ,όπως τα κοσμήματα από τάφους ,( βραχιόλια, δαχτυλίδια ,σκουλαρίκια ,περίαπτα ) αγγεία από τον αποθέτη στο χώρο του Ιερού , ίσως δισκοπότηρα κατά την ερμηνεία του κ. Βολανάκη ,και ο δοσιευμένος χάλκινος σταυρός ευλογίας του 6ου αιώνα με την επιγραφή Ιησούς Χριστός Μήτηρ Χριστό , γεγονός που οδήγησε στην υπόθεση ότι στην περιοχή υπήρχε αίρεση των Νεστοριανών που αποκαλούν την Παναγία Χριστοτόκο και όχι Θεοτόκο. Επίσης πλήθος οστράκων , μερικά γυάλινα και μαρμάρινα θραύσματα , ελάχιστα νομίσματα και μεγάλος αριθμός ψηφίδων έχουν συγκεντρωθεί κατά τη διάρκεια της ανασκαφής.
΄Εκτοτε ο χώρος περιφράχθηκε με καινούριο περίβολο , το ψηφιδωτό δάπεδο του νοτίου κλίτους αποκολλήθηκε από συντηρητές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και αφού συντηρήθηκε ξανατοποθετήθηκε στη θέση του και έτσι διαμορφώθηκε κατάλληλα , ώστε να αποβεί επισκέψιμος. Θα δει κανείς το εσωτερικό της εκκλησίας με τις τοιχογραφίες ,τους μαρμάρινους κίονες ,με τα κιονόκρανά τους που χρονολογούνται στον 5ο-6ο αιώνα ,τη μαρμάρινη κολυμβήθρα και τα ψηφιδωτά στο νότιο λίτος εξωτερικά, καθώς και τα θεμέλια παλαιότερων κτισμάτων. ΄Οποιος καταφέρει να φράσει ως εδώ , θα ανακαλύψει την ενδοχώρα του νησιού που παραμένει πιο αυθεντική και αναλλοίωτη…και να περιπλανηθεί στη γύρω περιοχή θα βρει και άλλα κτιριακά λείψανα, όπως στην Παληοεκκλησιά- Αγία Βαρβάρα ,στα Πεντάθυρα , στην ΄Εριντο , στον Τίμιο Σταυρό ,τον ΄Αγιο Θωμά και αλλού.

Ελένη Κ. Παπαβασιλείου
Αρχαιολόγος 4ης Εφορείας
Βυζαντινών Αρχαιοτήτων

"Η Εκκλησιά της Παναγιάς του Μεσαναγρού μετά την ανασκαφή (1ο μέρος)

Στο Δήμο Νότιας Ρόδου ανήκει το χωριό Μεσαναγρός που απέχει 89 χλμ. από την πόλη της Ρόδου. Πρόκειται για απομονωμένο τόπο που όμως παρουσιάζει μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Εμείς θα περιοριστούμε αποκλειστικά στο χώρο της εκκλησίας της Παναγίας ( Κοίμηση της θεοτόκου) που βρίσκεται στα Δυτικά του οικισμού , στην αρχή του δρόμου που οδηγεί στο χωριό. ΄Ηδη από το 1947 υπάρχει η πρώτη δημοσίευση σχετικά με την εκκλησία αυτή από τον Α. Ορλάνδο που την επισκέφθηκε μετά την απελευθέρωση του νησιού από την ιταλική κατοχή και την κατέγραψε ως έχει. Ακολουθεί μια δεύτερη αναφορά το 1980 από τον τότε επιμελητή τηs Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων κ. Ιωάννη Βολανάκη που σχετίζεται με τα αποτελέσματα και τα πορίσματα της ανασκαφικής έρευνας που προηγήθηκε σε αυτόν το χώρο. ΄Εκτοτε η Κοίμηση της Θεοτόκου του Μεσαναγρού αναφέρεται ως αρχαιολογικός χώρος στους τουριστικούς οδηγούς και αρκετοί είναι οι επισκέπτες του κάθε χρόνο, κυρίως ξένοι.
Τα περιελάμβανε αυτός ο χώρος πριν να ανασκαφεί … Η πρώτη αρχαιολογική δημοσίευση , όπως αναφέραμε, συνίσταται στον εντοπισμό αρκετών παλαιοχριστιανικών καταλοίπων που υφίστανται στην εκκλησία ,γεγονός που οδήγησε στο συμπέρασμα ότι σε αυτή τη θέση προϋπήρχε εκκλησία. Πράγματι πέντε κίονες μαρμάρινοι , επτά κιονόκρανα και η μονολιθική κολυμβήθρα με εγχάρακτη επιγραφή στο χείλος της αποτελούν τα δείγματα της προγενέστερης παλαιοχριστιανικής βασιλικής . Εξάλλου τα θεμέλια μιας μεγαλύτερης αψίδας έξω από το Ιερό συνηγορούσε προς αυτή την κατεύθυνση ,καθώς και η ύπαρξη μεγάλων κοίλων κεραμιδιών που είχαν μήκος Ο,735μ. ,πλάτος Ο,42μ. και πάχος Ο,Ο3 μ.
Από το 1979 με προτροπή του μακαριστού ιερέα π. Παντελή Αυγουστάκη που πηγαινοερχόταν στην Αρχαιολογική Υπηρεσία και επίμονα γύρευε να ληφθούν μέτρα για την προστασία της εκκλησίας που παρουσίαζε σοβαρά προβλήματα στατικά και υγρασίας , και με εντολή του τότε Εφόρου Αρχαιοτήτων κ. Ηλία Κόλλια άρχισαν οι εργασίες συντήρησης του μνημείου , αλλά και η διεξαγωγή ανασκαφής στον εξωτερικό χώρο της εκκλησίας. Για την κτηριακή συντήρηση υπεύθυνος ήταν ο αείμνηστος Λεωνίδας Μπάρκας ο οποίος με το συνεργείο της Υπηρεσίας άρχισε την στερέωση του κτίσματος ( στέγη ,επικεράμωση, ρωγμές ,αρμολογήματα) ενώ την ανασκαφή επέβλεπε ο αρχαιολόγος κ. Βολανάκης που την διεξήγαγαν οι φοιτήτριες του Πανεπιστημίου Αθηνών κ.κ. Διαμάντω Ρηγάκου, Βασιλική Βυθοπούλου , Μέλπω Πετρίδου και η γράφουσα.
Το ανασκαφικό συνεργείο το αποτέλεσαν άνθρωποι από το χωριό ,χωρίς ιδιαίτερη προηγούμενη εμπειρία , οι οποίοι όμως με την εργατικότητά τους , τη φιλοτιμία τους και την αγάπη προς τον τόπο τους κατάφεραν να φέρουν εις πέρας την έρευνα. Πρόκειται για τους Ι. Ματθαίο , Ξίπα, Τρ. Γεωργιάδη , Ι. Καψάλη , Αντ. Γεωργαλλή και Κ. Γιωργατζή .

Σήμερα δημοσιεύουμε το 1ο μέρος, της εργασίας της Αρχαιολόγου της 4ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων κ. Ελένης Κ. Παπαβασιλείου, την οποία και ευχαριστούμε .

" Εσωτερικό Μεσαναγρενού σπιτιού"

"Του Ασιναληψιού (Ανάληψης)

Η Ανάληψη ήταν η γιορτή των βοσκών. ΄Ολοι οι χωριανοί γιόρταζαν στις μάντρες ,που υπήρχαν πολλές. Οι συγγενείς ,άλλοι με τα ζώα τους, άλλοι με τα πόδια ,πήγαιναν για να γιορτάσουν την ημέρα και να περάσουν καλά.
Οι βοσκοί από τις προηγούμενες ημέρες ετοιμαζόντουσαν για να φιλοξενήσουν τους δικούς τους . Ετοίμαζαν τυριά ,γάλατα , μυζήθρα ,γριά ,και γιαπράκια, ντολμάδες. ΄Ολο το χωριό έφτιαχνε ντολμάδες , με αμπελόφυλλα και με κρέας ριφιού. Επίσης το κοκκινιστό ήταν στη διάταξη.
Κάτω από τα πελώρια κυπαρίσσια ή πεύκα ,κατάχαμα ,άπλωναν τα τραπεζομάντηλα και τα γέμιζαν με τα φαγητά. Ο κάθε μαντράτορας ,βοσκός , έσφαζε το κατσίκι και άρχιζε το ψήσιμο στη φωτιά που είχαν ανάψει. Όλοι γλεντούσαν και απολάμβαναν τα φαγητά και το κρασί. Ανάμεσα στα δέντρα έδεναν σχοινιά και έφτιαχναν κούνιες ,για να κουνιούνται τα παιδιά. Το έθιμο έλεγε ,όλα τα παιδιά να κάνουν κούνιες. Ακόμα και σήμερα που δε γίνονται αυτά, οι κούνιες στο χωριό θα γίνουν. Σε κάποιο δέντρο θα δεθεί το σχοινί ,για να τηρηθεί το έθιμο.
Η ημέρα περνούσε χαρούμενα και το γλέντι τέλειωνε αργά το απόγευμα. Το βραδάκι ,ένα ατέλειωτο καραβάνι ,αποτελούμενο από ανθρώπους και ζώα, έπαιρνε το δρόμο προς το χωριό. ΄Ηταν μια όμορφη στιγμή. ΄Αλλοι κεφάτοι να τραγουδούν , άλλοι κουρασμένοι από το ποτό και τα παιδιά να τρέχουν ατέλειωτα.
΄Ομορφες μέρες, όμορφα χρόνια ,όμορφοι άνθρωποι ,αξέχαστες στιγμές.

" Ο Πουνέντης,που ζωντανεύει τα βουνά του Μεσαναγρού"

Πάντα αναρωτιόμουν πώς στα βουνά του Μεσαναγρού, ενός χωριού ορεινού ,υπάρχει τέτοια βλάστηση. Την απάντηση μου έδωσαν οι γεροντότεροι ,λέγοντας μου μια λέξη. Ο Πουνέντης. Κοίταξε μου είπε κάποιος κάθε πρωί ,πως είναι η ατμόσφαιρα στην περιοχή. ΄Ένα πυκνό σύννεφο καλύπτει τα βουνά ,ο Πουνέντης , που είναι υγρό ,σέρνεται πάνω στη γη και αφήνει τις σταγόνες του στα δέντρα και στους θάμνους και τα ποτίζει.
Το σύννεφο αυτό ξεκινάει από το βουνό Σκιάδι ,απλώνεται προς το χωριό και σκεπάζει τα βουνά , μέχρι να βγει για τα καλά ο ήλιος. Το φαινόμενο είναι εντυπωσιακό . Πολλές φορές δε φαίνεται τίποτα, παρά μόνο το σύννεφο. Άλλες φορές, κατά διαστήματα φαίνονται οι πλαγιές των βουνών ,τα δέντρα και το Αιολικό πάρκο του Μεσαναγρού. Ξαφνικά και ενώ δε βλέπεις τίποτα ,ξεπροβάλλουν οι μύλοι του πάρκου ,άλλοτε ολόκληροι και άλλοτε ορισμένα μέρη τους.
΄Ετσι επηρεάζεται και το κλίμα του χωριού ,που διαφέρει από τα διπλανά. Το καταλαβαίνει κανείς πηγαίνοντας στο χωριό, από Λαχανιά. Μόλις φτάσεις στην ανηφόρα από τη διακλάδωση του Αγίου Θωμά ,η θερμοκρασία αλλάζει. Γίνεται πιο ψυχρή και αν είναι καλοκαίρι και πιο ευχάριστη. Τα βράδια ιδίως ,ακόμη και το καλοκαίρι ,είναι απαραίτητη η ζακέτα . Το κλίμα είναι πολύ καλό και υγιεινό. Ξυπνάς το πρωί και καταλαβαίνεις τη διαφορά από την πόλη της Ρόδου. Είσαι ευδιάθετος και με καθαρό κεφάλι.
Να γιατί όλοι οι παλιοί, σε συνδυασμό και με τη διατροφή, έζησαν πολλά χρόνια .Οι περισσότεροι ξεπέρασαν τα 8Ο και αρκετοί τα 90 χρόνια. Σήμερα υπάρχει γιαγιά που έχει ξεπεράσει τα 100 χρόνια ,μπορεί να συντηρείται μόνη της και είναι μια χαρά.
Τα βουνά γύρω από το χωριό είναι καταπράσινα ,ξαναγεννήθηκαν γρήγορα μετά τις συνεχόμενες φωτιές και ομορφαίνουν τον τόπο ,κάνοντάς τον ξεχωριστό και ανεπανάληπτο.

" Τα κάντρα ομορφαίνουν τα σπίτια στο Μεσαναγρό"

" Διάταξη κάντρων"

" Παγώνι με κουκούλι"

" Κάντρο με φωτογραφία μέλους της οικογένειας"

" Λουλουδιαστό κάντρο"

" Πάντα"

" Ο καθρέφτης παίζει παιχνίδια"

" Κάντρα από σπίτια του Μεσαναγρού"

" Κάντρο με κουκούλι. Στο κέντρο του φωτογραφία μέλους της οικογένειας"

" Η περαχώρα. Διακρίνονται...το πουρέο, τα πιάτα και η διάταξη των κάντρων"

" Κάντρο με παγώνι"

" Κάντρο με κοπέλα που φορά παραδοσιακή στολή και μεταφέρει μια λεκάνη στο κεφάλι"

" Το κουκούλι κυριαρχεί στα κάντρα του Μεσαναγρού"

" Ο καθρέφτης που βρίσκεται πάντα στο κέντρο. Αλλά και ο φακός παίζει τα παιχνίδια του"

"Τα κάντρα στα σπίτια του Μεσαναγρού"

" Το ελάφι σύμβολο της Ρόδου .Ζει στο Μεσαναγρό και είναι προστατευόμενο είδος"

" Κάντρο από κουκούλι"

" Το παγώνι βρίσκεται σε πολλά κάντρα του χωριού"

" Λουλούδια και παλιά πιάτα"

" Η περίφημη πάντα όπως λένε οι παλιές Μεσαναγρενές"

" Παγώνια"

Τα κάντρα στα σπίτια του Μεσαναγρού είναι απαραίτητα. Στόλιζαν και ομόρφυναν τα σπίτια είτε την ημέρα του γάμου είτε καθημερινά. Αποτελούνται από ένα κεντημένο ύφασμα και μια πανέμορφη κορνίζα. Είναι τοποθετημένα απέναντι από την είσοδο του σπιτιού ,πάνω από το ράφι με τα πιάτα.
Κάθε νέα του χωριού από μικρή μάθαινε να κεντά και να ετοιμάζει την προίκα της. Οι κοπέλες κεντούσαν στον ελεύθερο χρόνο τους που ήταν λίγος ,γιατί βοηθούσαν τους αγρότες γονείς τους σε όλες τις δουλειές. ΄Εβλεπες λοιπόν να κεντούν στη μάντρα ,στο χωράφι , τις καθημερινές ,τις σχόλες και ακόμα πάνω στο γαϊδουράκι ,όταν πήγαιναν για δουλειά. Κάθε κοπέλα έπρεπε να ετοιμάσει τα κεντήματά της ,τα κάντρα της ,τις πάντες και το σπίτι του γάμου την ημέρα εκείνη , έπρεπε να είναι ξεχωριστό. Με εντυπωσίαζαν τα σπίτια την ημέρα του γάμου, για την ομορφιά τους και την αλλαγή που γινόταν. ΄Ολοι οι τοίχοι του σπιτιού ήταν καλυμμένοι με κεντήματα ,κάντρα , πιάτα, πάντες .
Τα κάντρα ήταν κεντημένα με κλωστή ή κουκούλι . Πρώτα τα ζωγράφιζε κάποιος που είχε κλίση στη ζωγραφική και μετά οι κοπέλες τα κεντούσαν . Χρειαζόταν μεγάλη προσοχή και ταλέντο να μη ξεφύγει η κλωστή ,γιατί οι παλαιότερες ήταν αυστηρές στην κριτική. Κάθε κάντρο είναι διαφορετικό. Τα θέματα είναι παρμένα από τη ζωή του χωριού, το περιβάλλον , διάφορα γεγονότα ή ιστορίες. Απεικόνιζαν ελάφια, παγώνια, λουλούδια, κοπέλες με τοπικές ενδυμασίες , αγγελούδια ,στεφάνια ,ζευγάρια νέων. Πολλές φορές στη μέση του κεντήματος τοποθετούσαν φωτογραφίες της οικογένειας ή πολύ προσφιλών προσώπων .
Είναι τοποθετημένα απέναντι από την είσοδο του σπιτιού, την περαχώρα. Στη μέση πάντα υπάρχει ένας μεγάλος καθρέφτης και δεξιά και αριστερά είναι τοποθετημένα τα κάντρα.
Σήμερα τα κάντρα είναι κειμήλια . Κάθε νοικοκυρά τα φυλάσσει σαν τα μάτια της. Είναι η ιστορία του χωριού ,το παρελθόν και το μέλλον του.

"Πρωτομαγιάτικες εικόνες από τον ΄Αγιο Θωμά Μεσαναγρού"

" Το τοπίο ανεπανάληπτο και ο κόσμος το χαίρεται"

"Ο Στέλιος Καραγιάννης και η παρέα του πάντα εδώ"

" Οι χορευτές δε χάνουν το χρόνο τους.."

" Οικογένεια Μπίλλη πάντα παρούσα"

" Το μέλος του Πολιτιστικού Συλλόγου Φώτης Γιωργάς ανεπηρέστος από την κρίση..."

" Μέχρι καρπούζια υπήρχαν ..."

" Αντίθετα από το Φώτη ο Νεκτάριος Σταματάκης σκεφτικός.Δεν ήταν και ο κόσμος όπως άλλοτε...Είναι και η κρίση... Κουράγιο Νεκτάριε"

" Πρωτομαγιάτικες εικόνες από τον ΄Αγιο Θωμά Μεσαναγρού"

" Περιφορά της εικόνας του Αγίου Θωμά"

" Ο κόσμος αρκετός"

" Ο Βουλευτής του ΠΑΣΟΚ κ. Στάθης Κουσουρνάς παρών"

" Και οι μικροί απολαμβάνουν το πανέμορφο τοπίο"

" Ο χορός καλά κρατει"

" Τα σουβλάκια έτοιμα"