Συνοπτικά διατυπώνουμε τα όσα ήρθαν στο φως μετά την έρευνα αυτή.
Στο χώρο αυτό που ήταν προφανώς κοιμητηριακός και σε χρήση ήδη από τον 5ο αιώνα μ.Χ. μέχρι το 1950 , όπως προκύπτει από το μεγάλο αριθμό τάφων που αποκαλύφθηκαν στο νότιο και δυτικό τμήμα της αυλής , κτίστηκαν διαδοχικά τρεις εκκλησίες. Προς διευκόλυνση τις ορίζουμε ως Βασιλική Α, βασιλική Β και η σημερινή εκκλησία της Παναγίας με λείψανα τοιχογραφιών του 13ου αιώνα . Από το κτίσμα του 5ου αιώνα που συμπεραίνουμε ότι ήταν τρίκλητη βασιλική, ξυλόστεγη και κεραμοσκέπαστη , με νάρθηκα , σώζεται η τετράπλευρη εξωτερικά αψίδα με βαθμίδες από το σύνθρονο , όπου καθόντουσαν οι λειτουργούντες ,τα αρχιτεκτονικά μέλη που προαναφέραμε και τα οποία ενσωματώθηκαν στην τοιχοποιία της μεταγενέστερης εκκλησίας , καθώς και τμήματα του ψηφιδωτού δαπέδου. Συμπλεκόμενοι κύκλοι που σχηματίζουν τετράφυλλα και συνεχόμενες φολίδες αποτεολύν το διάκοσμο των ψηφιδωτών , τα οποία όμως καταστράφηκαν με την διάνοιξη των τάφων. Αυτή η βασιλική πιθανότατα να καταστράφηκε στα μέσα του 6ου αιώνα με το σεισμό του 553μ.Χ. ,στην ίδια θέση κτίστηκε μια δεύτερη μικροτέρων διαστάσεων , από την οποία διατηρείται τμήμα μικρότερης αψίδας Ιερού. Το δάπεδο του νάρθηκα ήταν πιο ευτελή κατασκευή φτιαγμένο με θραύσματα κεραμιδιών μπηγμένα κάθετα στο χώμα. Μια μικρή πέτρινη σκάλα οδηγούσε από το νάρθηκα στην αυλή , ενώ λιθόστρωτος δρόμος περνούσε στα δυτικά της εκκλησίας με κατεύθυνση από Β προς Ν. Στο ανατολικό τμήμα βρέθηκαν πολλά θεμέλια οικιών του παλαιότερου οικισμού , ενώ το βάρειο κλίτος της βασιλικής δεν έχει ερευνηθεί ολοκληρωτικά ακόμη , διότι το μεγαλύτερο τμήμα του βρίσκεται κάτω από το σημερινό δρόμο.
Αρκετά αξιόλογα είναι και τα κινητά ευρήματα ,όπως τα κοσμήματα από τάφους ,( βραχιόλια, δαχτυλίδια ,σκουλαρίκια ,περίαπτα ) αγγεία από τον αποθέτη στο χώρο του Ιερού , ίσως δισκοπότηρα κατά την ερμηνεία του κ. Βολανάκη ,και ο δοσιευμένος χάλκινος σταυρός ευλογίας του 6ου αιώνα με την επιγραφή Ιησούς Χριστός Μήτηρ Χριστό , γεγονός που οδήγησε στην υπόθεση ότι στην περιοχή υπήρχε αίρεση των Νεστοριανών που αποκαλούν την Παναγία Χριστοτόκο και όχι Θεοτόκο. Επίσης πλήθος οστράκων , μερικά γυάλινα και μαρμάρινα θραύσματα , ελάχιστα νομίσματα και μεγάλος αριθμός ψηφίδων έχουν συγκεντρωθεί κατά τη διάρκεια της ανασκαφής.
΄Εκτοτε ο χώρος περιφράχθηκε με καινούριο περίβολο , το ψηφιδωτό δάπεδο του νοτίου κλίτους αποκολλήθηκε από συντηρητές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και αφού συντηρήθηκε ξανατοποθετήθηκε στη θέση του και έτσι διαμορφώθηκε κατάλληλα , ώστε να αποβεί επισκέψιμος. Θα δει κανείς το εσωτερικό της εκκλησίας με τις τοιχογραφίες ,τους μαρμάρινους κίονες ,με τα κιονόκρανά τους που χρονολογούνται στον 5ο-6ο αιώνα ,τη μαρμάρινη κολυμβήθρα και τα ψηφιδωτά στο νότιο λίτος εξωτερικά, καθώς και τα θεμέλια παλαιότερων κτισμάτων. ΄Οποιος καταφέρει να φράσει ως εδώ , θα ανακαλύψει την ενδοχώρα του νησιού που παραμένει πιο αυθεντική και αναλλοίωτη…και να περιπλανηθεί στη γύρω περιοχή θα βρει και άλλα κτιριακά λείψανα, όπως στην Παληοεκκλησιά- Αγία Βαρβάρα ,στα Πεντάθυρα , στην ΄Εριντο , στον Τίμιο Σταυρό ,τον ΄Αγιο Θωμά και αλλού.
Ελένη Κ. Παπαβασιλείου
Αρχαιολόγος 4ης Εφορείας
Βυζαντινών Αρχαιοτήτων
Στο χώρο αυτό που ήταν προφανώς κοιμητηριακός και σε χρήση ήδη από τον 5ο αιώνα μ.Χ. μέχρι το 1950 , όπως προκύπτει από το μεγάλο αριθμό τάφων που αποκαλύφθηκαν στο νότιο και δυτικό τμήμα της αυλής , κτίστηκαν διαδοχικά τρεις εκκλησίες. Προς διευκόλυνση τις ορίζουμε ως Βασιλική Α, βασιλική Β και η σημερινή εκκλησία της Παναγίας με λείψανα τοιχογραφιών του 13ου αιώνα . Από το κτίσμα του 5ου αιώνα που συμπεραίνουμε ότι ήταν τρίκλητη βασιλική, ξυλόστεγη και κεραμοσκέπαστη , με νάρθηκα , σώζεται η τετράπλευρη εξωτερικά αψίδα με βαθμίδες από το σύνθρονο , όπου καθόντουσαν οι λειτουργούντες ,τα αρχιτεκτονικά μέλη που προαναφέραμε και τα οποία ενσωματώθηκαν στην τοιχοποιία της μεταγενέστερης εκκλησίας , καθώς και τμήματα του ψηφιδωτού δαπέδου. Συμπλεκόμενοι κύκλοι που σχηματίζουν τετράφυλλα και συνεχόμενες φολίδες αποτεολύν το διάκοσμο των ψηφιδωτών , τα οποία όμως καταστράφηκαν με την διάνοιξη των τάφων. Αυτή η βασιλική πιθανότατα να καταστράφηκε στα μέσα του 6ου αιώνα με το σεισμό του 553μ.Χ. ,στην ίδια θέση κτίστηκε μια δεύτερη μικροτέρων διαστάσεων , από την οποία διατηρείται τμήμα μικρότερης αψίδας Ιερού. Το δάπεδο του νάρθηκα ήταν πιο ευτελή κατασκευή φτιαγμένο με θραύσματα κεραμιδιών μπηγμένα κάθετα στο χώμα. Μια μικρή πέτρινη σκάλα οδηγούσε από το νάρθηκα στην αυλή , ενώ λιθόστρωτος δρόμος περνούσε στα δυτικά της εκκλησίας με κατεύθυνση από Β προς Ν. Στο ανατολικό τμήμα βρέθηκαν πολλά θεμέλια οικιών του παλαιότερου οικισμού , ενώ το βάρειο κλίτος της βασιλικής δεν έχει ερευνηθεί ολοκληρωτικά ακόμη , διότι το μεγαλύτερο τμήμα του βρίσκεται κάτω από το σημερινό δρόμο.
Αρκετά αξιόλογα είναι και τα κινητά ευρήματα ,όπως τα κοσμήματα από τάφους ,( βραχιόλια, δαχτυλίδια ,σκουλαρίκια ,περίαπτα ) αγγεία από τον αποθέτη στο χώρο του Ιερού , ίσως δισκοπότηρα κατά την ερμηνεία του κ. Βολανάκη ,και ο δοσιευμένος χάλκινος σταυρός ευλογίας του 6ου αιώνα με την επιγραφή Ιησούς Χριστός Μήτηρ Χριστό , γεγονός που οδήγησε στην υπόθεση ότι στην περιοχή υπήρχε αίρεση των Νεστοριανών που αποκαλούν την Παναγία Χριστοτόκο και όχι Θεοτόκο. Επίσης πλήθος οστράκων , μερικά γυάλινα και μαρμάρινα θραύσματα , ελάχιστα νομίσματα και μεγάλος αριθμός ψηφίδων έχουν συγκεντρωθεί κατά τη διάρκεια της ανασκαφής.
΄Εκτοτε ο χώρος περιφράχθηκε με καινούριο περίβολο , το ψηφιδωτό δάπεδο του νοτίου κλίτους αποκολλήθηκε από συντηρητές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και αφού συντηρήθηκε ξανατοποθετήθηκε στη θέση του και έτσι διαμορφώθηκε κατάλληλα , ώστε να αποβεί επισκέψιμος. Θα δει κανείς το εσωτερικό της εκκλησίας με τις τοιχογραφίες ,τους μαρμάρινους κίονες ,με τα κιονόκρανά τους που χρονολογούνται στον 5ο-6ο αιώνα ,τη μαρμάρινη κολυμβήθρα και τα ψηφιδωτά στο νότιο λίτος εξωτερικά, καθώς και τα θεμέλια παλαιότερων κτισμάτων. ΄Οποιος καταφέρει να φράσει ως εδώ , θα ανακαλύψει την ενδοχώρα του νησιού που παραμένει πιο αυθεντική και αναλλοίωτη…και να περιπλανηθεί στη γύρω περιοχή θα βρει και άλλα κτιριακά λείψανα, όπως στην Παληοεκκλησιά- Αγία Βαρβάρα ,στα Πεντάθυρα , στην ΄Εριντο , στον Τίμιο Σταυρό ,τον ΄Αγιο Θωμά και αλλού.
Ελένη Κ. Παπαβασιλείου
Αρχαιολόγος 4ης Εφορείας
Βυζαντινών Αρχαιοτήτων
