Στο Δήμο Νότιας Ρόδου ανήκει το χωριό Μεσαναγρός που απέχει 89 χλμ. από την πόλη της Ρόδου. Πρόκειται για απομονωμένο τόπο που όμως παρουσιάζει μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Εμείς θα περιοριστούμε αποκλειστικά στο χώρο της εκκλησίας της Παναγίας ( Κοίμηση της θεοτόκου) που βρίσκεται στα Δυτικά του οικισμού , στην αρχή του δρόμου που οδηγεί στο χωριό. ΄Ηδη από το 1947 υπάρχει η πρώτη δημοσίευση σχετικά με την εκκλησία αυτή από τον Α. Ορλάνδο που την επισκέφθηκε μετά την απελευθέρωση του νησιού από την ιταλική κατοχή και την κατέγραψε ως έχει. Ακολουθεί μια δεύτερη αναφορά το 1980 από τον τότε επιμελητή τηs Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων κ. Ιωάννη Βολανάκη που σχετίζεται με τα αποτελέσματα και τα πορίσματα της ανασκαφικής έρευνας που προηγήθηκε σε αυτόν το χώρο. ΄Εκτοτε η Κοίμηση της Θεοτόκου του Μεσαναγρού αναφέρεται ως αρχαιολογικός χώρος στους τουριστικούς οδηγούς και αρκετοί είναι οι επισκέπτες του κάθε χρόνο, κυρίως ξένοι.
Τα περιελάμβανε αυτός ο χώρος πριν να ανασκαφεί … Η πρώτη αρχαιολογική δημοσίευση , όπως αναφέραμε, συνίσταται στον εντοπισμό αρκετών παλαιοχριστιανικών καταλοίπων που υφίστανται στην εκκλησία ,γεγονός που οδήγησε στο συμπέρασμα ότι σε αυτή τη θέση προϋπήρχε εκκλησία. Πράγματι πέντε κίονες μαρμάρινοι , επτά κιονόκρανα και η μονολιθική κολυμβήθρα με εγχάρακτη επιγραφή στο χείλος της αποτελούν τα δείγματα της προγενέστερης παλαιοχριστιανικής βασιλικής . Εξάλλου τα θεμέλια μιας μεγαλύτερης αψίδας έξω από το Ιερό συνηγορούσε προς αυτή την κατεύθυνση ,καθώς και η ύπαρξη μεγάλων κοίλων κεραμιδιών που είχαν μήκος Ο,735μ. ,πλάτος Ο,42μ. και πάχος Ο,Ο3 μ.
Από το 1979 με προτροπή του μακαριστού ιερέα π. Παντελή Αυγουστάκη που πηγαινοερχόταν στην Αρχαιολογική Υπηρεσία και επίμονα γύρευε να ληφθούν μέτρα για την προστασία της εκκλησίας που παρουσίαζε σοβαρά προβλήματα στατικά και υγρασίας , και με εντολή του τότε Εφόρου Αρχαιοτήτων κ. Ηλία Κόλλια άρχισαν οι εργασίες συντήρησης του μνημείου , αλλά και η διεξαγωγή ανασκαφής στον εξωτερικό χώρο της εκκλησίας. Για την κτηριακή συντήρηση υπεύθυνος ήταν ο αείμνηστος Λεωνίδας Μπάρκας ο οποίος με το συνεργείο της Υπηρεσίας άρχισε την στερέωση του κτίσματος ( στέγη ,επικεράμωση, ρωγμές ,αρμολογήματα) ενώ την ανασκαφή επέβλεπε ο αρχαιολόγος κ. Βολανάκης που την διεξήγαγαν οι φοιτήτριες του Πανεπιστημίου Αθηνών κ.κ. Διαμάντω Ρηγάκου, Βασιλική Βυθοπούλου , Μέλπω Πετρίδου και η γράφουσα.
Το ανασκαφικό συνεργείο το αποτέλεσαν άνθρωποι από το χωριό ,χωρίς ιδιαίτερη προηγούμενη εμπειρία , οι οποίοι όμως με την εργατικότητά τους , τη φιλοτιμία τους και την αγάπη προς τον τόπο τους κατάφεραν να φέρουν εις πέρας την έρευνα. Πρόκειται για τους Ι. Ματθαίο , Ξίπα, Τρ. Γεωργιάδη , Ι. Καψάλη , Αντ. Γεωργαλλή και Κ. Γιωργατζή .
Τα περιελάμβανε αυτός ο χώρος πριν να ανασκαφεί … Η πρώτη αρχαιολογική δημοσίευση , όπως αναφέραμε, συνίσταται στον εντοπισμό αρκετών παλαιοχριστιανικών καταλοίπων που υφίστανται στην εκκλησία ,γεγονός που οδήγησε στο συμπέρασμα ότι σε αυτή τη θέση προϋπήρχε εκκλησία. Πράγματι πέντε κίονες μαρμάρινοι , επτά κιονόκρανα και η μονολιθική κολυμβήθρα με εγχάρακτη επιγραφή στο χείλος της αποτελούν τα δείγματα της προγενέστερης παλαιοχριστιανικής βασιλικής . Εξάλλου τα θεμέλια μιας μεγαλύτερης αψίδας έξω από το Ιερό συνηγορούσε προς αυτή την κατεύθυνση ,καθώς και η ύπαρξη μεγάλων κοίλων κεραμιδιών που είχαν μήκος Ο,735μ. ,πλάτος Ο,42μ. και πάχος Ο,Ο3 μ.
Από το 1979 με προτροπή του μακαριστού ιερέα π. Παντελή Αυγουστάκη που πηγαινοερχόταν στην Αρχαιολογική Υπηρεσία και επίμονα γύρευε να ληφθούν μέτρα για την προστασία της εκκλησίας που παρουσίαζε σοβαρά προβλήματα στατικά και υγρασίας , και με εντολή του τότε Εφόρου Αρχαιοτήτων κ. Ηλία Κόλλια άρχισαν οι εργασίες συντήρησης του μνημείου , αλλά και η διεξαγωγή ανασκαφής στον εξωτερικό χώρο της εκκλησίας. Για την κτηριακή συντήρηση υπεύθυνος ήταν ο αείμνηστος Λεωνίδας Μπάρκας ο οποίος με το συνεργείο της Υπηρεσίας άρχισε την στερέωση του κτίσματος ( στέγη ,επικεράμωση, ρωγμές ,αρμολογήματα) ενώ την ανασκαφή επέβλεπε ο αρχαιολόγος κ. Βολανάκης που την διεξήγαγαν οι φοιτήτριες του Πανεπιστημίου Αθηνών κ.κ. Διαμάντω Ρηγάκου, Βασιλική Βυθοπούλου , Μέλπω Πετρίδου και η γράφουσα.
Το ανασκαφικό συνεργείο το αποτέλεσαν άνθρωποι από το χωριό ,χωρίς ιδιαίτερη προηγούμενη εμπειρία , οι οποίοι όμως με την εργατικότητά τους , τη φιλοτιμία τους και την αγάπη προς τον τόπο τους κατάφεραν να φέρουν εις πέρας την έρευνα. Πρόκειται για τους Ι. Ματθαίο , Ξίπα, Τρ. Γεωργιάδη , Ι. Καψάλη , Αντ. Γεωργαλλή και Κ. Γιωργατζή .
Σήμερα δημοσιεύουμε το 1ο μέρος, της εργασίας της Αρχαιολόγου της 4ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων κ. Ελένης Κ. Παπαβασιλείου, την οποία και ευχαριστούμε .
