Παρασκευή 12 Οκτωβρίου 2012

"Το Μουσείο ως θεσμός στο χρόνο και στο χώρο-Διατριβή του Αρχαιολόγου Γιάννη Μπαρδάνη-Μέρος 2ο"





                                                          





ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΩΣ ΘΕΣΜΟΣ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΩΡΟ 


ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ

Η έννοια του μηχανισμού που συλλέγει διάφορα πράγματα, τα οποία σχετίζονται με όλους τους τομείς της τέχνης και της γνώσης, είναι ήδη γνωστή πολύ πριν γεννηθεί η λέξη μουσείο. Με στέγη ή χωρίς στέγη, το μουσείο σαν έννοια το συναντούμε  ήδη από την προϊστορία, όταν οι πρώτοι άνθρωποι, συλλέγουν είτε αντικείμενα της φύσης, είτε προσωπικά τους χειροτεχνήματα. Κατά τον Γάλλο αρχαιολόγο, ανθρωπολόγο και μελετητή της προϊστορίας Andre Leroi Gourhan, «το συλλέγειν είναι ένα από τα πρωταρχικά ένστικτα του ανθρώπου, συγκερασμός του ζωώδους ενστίκτου της κυριαρχίας και της ανθρώπινης τάσης προς μάθηση».
Οι πρώτες συλλογές της ιστορικής εποχής αναπτύσσονται κυρίως μέσα στους ναούς και στη συνέχεια στα ανάκτορα. Πρόκειται για τα ειδώλια και τα αναθήματα στους θεούς που κατοικούν στα ιερά αυτά καθώς επίσης και για τις καλλιτεχνικές απεικονίσεις των επεισοδίων της ζωής των θεοτήτων και της λατρείας τους πάνω σε ποικίλα υλικά όπως την πέτρα, το ξύλο, το μέταλλο, το ύφασμα κ.ά. ο ναός λοιπόν παράλληλα με την κύρια χρήση του, δίνει την ευκαιρία στον επισκέπτη να περιεργασθεί και να θαυμάσει τα συγκεντρωμένα εκεί καλλιτεχνήματα.
Ωστόσο τη λέξη «Μουσείο» -ναός των Μουσών- την απαντούμε μόνο από τα Ελληνιστικά χρόνια και μετά, όταν οι ηγεμόνες συγκεντρώνουν στις αυλές τους φιλοσοφικές σχολές οι οποίες στην αρχή στεγάζονται σε ιερά κτίσματα αφιερωμένα στις προστάτιδες των τεχνών, τις Μούσες, τα οποία και τα διακοσμούν με έργα τέχνης. Το σημαντικότερο από αυτά (το πρώτο οργανωμένο μουσείο που αναφέρεται στην ιστορία), είναι της Αλεξάνδρειας. Το ίδρυσε ο Πτολεμαίος ο Α΄ ο Σωτήρ ή Λάγου τον 3ο αιώνα π.Χ. Εκεί δίδαξαν πολλοί Έλληνες φιλόσοφοι της εποχής, μεταξύ αυτών, ο Ευκλείδης και ο Αρχιμήδης. Αποκλειστικός σκοπός του ήταν η εκπαίδευση και εκτός από τα έργα τέχνης περιελάμβανε βιβλιοθήκη, αστεροσκοπείο, αμφιθέατρο και βοτανικό κήπο. Καταστράφηκε 600 χρόνια αργότερα από κάποιες εσωτερικές αναταραχές.
Στην Ευρώπη, θα ακολουθήσει μέχρι την Αναγέννηση μια μακρά περίοδος χειμερίας νάρκης, κατά την οποία, ενώ οι συλλογές θα συνεχίσουν να υπάρχουν και να δημιουργούνται καινούριες, ωστόσο σε καμιά περίπτωση δεν θα αποσκοπούν στη διαφώτιση και στη διδασκαλεία των ανθρώπων. Σ’ αυτό συνέβαλλε τα μέγιστα ο Χριστιανισμός και οι αντιλήψεις που επικρατούσαν κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα (5ος-15ος αιώνας). Αφού στις εκκλησίες και στις μονές συγκεντρώνονται μεγάλοι, αμύθητης αξίας θησαυροί που διακοσμούν τα εκκλησιαστικά κτίσματα, αλλά που είναι όμως απρόσιτα στο ευρύ κοινό. Παράλληλα δημιουργούνται και ιδιωτικές συλλογές από ευγενείς, αλλά και αυτές είναι προσπελάσιμες μόνο για τους λίγους.
Αντίθετα, το Ισλάμ αντιμετωπίζει εκ διαμέτρου αντίθετα την έννοια του συλλέγειν. Έτσι από τον 11ο αιώνα, με την εξάπλωση των Αράβων στην Ισπανία, έρχεται στο φως ένα νέο είδος συλλογής, που συνδέεται με τη γνώση και συνειρμικά παραπέμπει στη λατρεία των Μουσών όπως παλιότερα την είχε προσδιορίσει η Πλατωνική φιλοσοφία. Πρόκειται για τους πρώτους κήπους φαρμακευτικών φυτών, προδρόμους των βοτανικών.
Παρόμοια αντιμετώπιση υπάρχει και σε άλλα μέρη του κόσμου, από την Ιαπωνία μέχρι το Μεξικό, η οποία επίσης συνέβαλλε ώστε να τεθούν οι βάσεις για τις δύο μορφές που θα αποκτήσει στη συνέχεια ο θεσμός του μουσείου, τη συλλεκτική και την ερευνητική.

                                                Γιάννης  Μπαρδάνης, Αρχαιολόγος

                                                               ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ .....

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου